English | Albanian | Romanes | English
Rand Engel – 15 years in Kosovo
Balkan Sunflowers’ Gjakova volunteers were going to Kolonija for a synet ceremony. I went with them, my first time in a Roma community. The sun was down, the synet boy very quiet, the chickens very noisy, the camp fire and the welcome warm. The dancing – do I step dangerously into stereotypes? – the dancing was great! It was so passionate, and again, dare I say, sexy. Obviously, that evening, something close to 15 years ago, made an impression.
Already in 1999, Balkan Sunflowers volunteers in Kosovo were making connections in Roma communities, attempting to be of service; they were also discovering something of life, learning and receiving from Roma friends, families and communities.
In June 2000, I dropped off Brian and Eileen, two new BSF volunteers – freshly arrived, with a whole two-day training to prepare them! – in a newly rented apartment in Gjilan’s Roma mahalla. In Gjilan, we – the foreigners – began to learn something of the situation of Roma in the months soon after the war. While volunteers taught English and computer skills, and took children to the new city park (BSF managed its construction), volunteers also escorted local Roma to health house and pharmacy, to market, on random errands, as Roma did not feel safe to go on their own. The Roma mahalla, in the aftermath of the war, was a ghetto that people rarely left. I had not thought of volunteers as physical security for people who feared to leave their neighborhood on their own; I would not have approved moving into the mahalla – if I had realized that security would be part of the job of our 21 or 22-year old volunteers. They, meanwhile, were learning Romani while teaching English, discovering the hidden paths through the mahalla, while teaching the hidden paths through the computer, playing games in the park, while discovering the games in a community. They made friends – Ali, Ramiz, Shpresa, Tefik, Ekrem and many more. There were frustrations – but let us leave those unnamed.
We had multi-ethnic (children and staff) summer camps in Peja, Gjakova and Gracanica. In 2001, when two laptops went missing after the Gracanica camp, police went after and roughed up the two Roma camp staff members though we insisted it was not possible they did it. The laptops were recovered (a rare event) – and indeed the theft was by camp staff, but not the Roma: one of so many demonstrations over the years of the destructive operation of prejudice. Sebastian, one of those two Roma summer camp staff, is now Deputy Mayor of Gracanica.
Plemetina… I often wonder what this small village shows us. In 2002 when we started work there, and now many years later, the unemployment rate is very high, the health conditions under the baleful chimneys of Kosovo B are terrible, the high school and university options for residents are…. Well, let’s not go there. And yet, something seems to happen - something creative, optimistic, decent.
Scott, BSF Plemetina coordinator, and I were talking on the porch of our community center, when someone ran up: Fire! A house is on fire! We grabbed fire extinguishers and moved. But it was too late, the roof rafters destroyed, the roof collapsed. Relief was not our work, but we were able to secure a very small container for the family, and then later a year’s rent. Eventually, others managed to build them a small house. This was – and is – a very good family. The father works hard. His daughter is now one of the best students in the high school. But life is on the edge. For me, a personal connection with Plemetina started during that fire.
Why did “something” happen in Plemetina? I think, the Plemetina youth and children embraced every offering and every opportunity. Games? Yes! Computer lessons? Yes! English? Yes! Scouting? Yes! Tai chi? Yes! Video? Yes, yes, yes! This does not mean that that “village people” were less sophisticated than “city people”. Far from it! They just wanted to take every opportunity. That embrace of possibilities has meant jobs, university, filmmakers, music recorded, increased years in school… A group of youth really supported each other and had support from their families – something they brought with them to their encounter with Balkan Sunflowers – and then BSF added support. There are thousands of communities around the world that could flower with some support. How tragic that we waste so much of our economic and human wealth that could support such flowerings. This remembrance was requested by Sami, once a Plemetina kid, creator of Rolling, a filmmaker, who also said Yes! to many of the possibilities.
I lived in the Plemetina Roma community for seven months in 2004. More than ten of our volunteers have lived there over the years. The Plemetina Learning Center (PLC) is where we first discovered that youth tutoring younger children could have a profoundly beneficial effect not only on the children but also on the youth. We now include tutors in our five learning centers. The tutors showed us that when they cared about something, they could stay involved and committed, and not just lose interest after a few days or weeks.
Balkan Sunflowers and Balkan Sunflowers Kosova are not Roma NGOs. Our director, Muhamet, is Ashkali, but BSFK is not an Ashkali NGO either. Our staff and volunteers are humans. In some way or another, all of us are “marginalized”; we can all support each other in meeting challenges, in creating something more from what we are offered. From 1999, we did not intend for BSF to be “us” – the internationals – helping “you”, the locals. We wanted to create something where we created together. Welcome to the Rolling Film Festival – where we are still creating together.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ROMANES
Balkan Sunflowers’ Jakova volunterya janas ki Koloniya sine sas sunet ceromoniya.. Me gyom lenca, moro angluno kontakti e romane komunityeskoro. O kham jalas peske khere, o chavo savo sine suneti ov chutizlas, o khanja sine azgini, Logorsko yag thay I dobrodoshlica sine katro vilo. Khelnas - dali but pharesti dava ko stereotipya? - O khelibe sine but laches! But sine laches, hem palem, dali stromav te vakerav, seksualno. So dishola, kadya rat, haychi pasho 15 bersh, an mande muchas bari lacharipe. Palem ko 1999, Balkan Sunflowers volunterya ki Kosovo palem kerde konekciya ko romane komunitetya. Mangasas te ovel katro hayri, hem on thay arakasas haychi katro jivdipe, shichonas hem primiznas katro Romane amala, familjiyes thay komunitetya.
Ko Yun 2000bershesko. Ko BSF ale tane duy neve volunterya save zhivinas ko Gnilane, romani mahala. Amen o stranca. Poshnizam te shicas i situaciya e romengi, hem o masekya e ljufta kay sine. Dok o stranca sikavde e chaven Englesko thay kompyutersko kursya hem, o cikore chaven janas ko nevo parki savo o Balkan Sunflowers keras, amen dyamas yek phiko e romenge te te djan ki Ambulanta thay farmaciya, zadruges. O Roma na osetisane bezbedna te nichon katro pumare khera, skoro hich na mukna pumare getoya. Po hay drom na bi ni on mangnas te pirel pes katri mahala. Kana bi samo djanavas ki amari buci ka ovel thay achal o bezbednost, amare volunterya sine terne 21-22 bersh,. On dok sikavnas englesko, shiconas romanes, araknas o garavde droma katri mahala, hem dok khelnas o igres e komunititesa, on arakle peske amalen, – Ali, Ramiz, Shpresa, Tefik, Ekrem thay panda avera. On sine frustairana, ama mange si po laches tena vakeras o avala save nane katak.
Amen sine amen multietnichko( chave hem stafya) nilayensko kampi ki Peya, Jakova hem Gracanica. Ko 2001bersh, kana duy laptopya sine chorde tute avas katro kampi ki Gracanica, policiya dolde dune romane chaven save sine amaro stafi amen djanzam kay on na chorde o laptopya.
O laptopya arapcine sosine tada but retko, hem chaches o chordo sine katro kampisko stafi, ama na sine o Rom. yek katro bare demostraciyes katro kakala bersha save si bari sheta achal kakale predrasuda. Sebastiyani yek katro romano niyalesko kampisko stafi, akana si zamenikos Mayorisko ki Gracanica.
Plemetina . . . but droma pucha man so bi shayas kaka cikoro gav te dishavel amenge. Ko bersh 2002 kana nisarsadyam te kerav bukya, akana palo sa kakala bersha, bi bukyako sheni si tani bukyi si cikori. Lengo sastipe si talo o chomcos e Kosovo B, srednja shokoles hem o univerzitetya opciye. . . Pa ma te djas otka, Hem palem haychi ulotano, haychi kreativno, optimistichno hem pristoyno.
Izvidjachya, BSF Plemetina koordinator, hem me lafizam ki viranda e komunititesko centro, kana haydjeno anyekares pishtizde. Yag! Tabola o kher! Amen ljam o pozharno aparati hem prastayam, Ama sine but kasno, vech tada o krovos pelo, dyas o del kay kadya nanas amari buci, dyam e familjiyake yek kontinjeri, kay hem pal kada palo but bersha pocinzam te pokinjas lenge i kiriya. Lengo dad kerla phareste. Leski chay akana si srednjo skola si yek katri naylachi ucenica. O jivdipe si ki ivica. Mange, personalno miri konekciya poshnisane ki Plemetina sine kana poshinzas i yag te tabol.
Soske " haychi" deshisano ki Plemetina? Me kndina, o terne chave ljinde kret sosine lenge dendo ke pumare vas. Igres? Va! Kompyuterska kursoya? Va! Englesko kursoya? Va! Izvidjashtvo? Va! Tai Chi? Va! Video? Va, va, va! Kaka na znachila kay e " gaveske manusha" si po sofisticirana katro o "gradiske manusha". Dur katro kada! On ljinde kay pe vasta kret so sine dendo znachila kay si shanca bucake, Univerzitetya, reziserya, muzika, but baro numro djana ki shkola . . .Grupa terne chave si len baro suporti katro yek aver djeno thay katri lengi familjiya koda sosi importanto si kay si len suporti savorendar, otka ucestvoyzas o Balkan Sunflowers. Si but avera komunitetya save valjana lenge suporti ki lumya savi valjana te denpes lenge phiko, sar kay koprisa o ljulje. Kaka pamcenje si manglo katro Sami, angal Plemetinako chavo, kreatori e rolingisko, reziseri, savo vakeras, VA! but opurtinjenge save sine leske dende.
Me zhiviyavas ki Plemetina, romano komuniteti 7masek,2004. Po but se desha volunterya jivdidane kaktro kakala bersha. Plemetina Sikavno Centro (PLC) Ka amen po prvo drom aracham otka te putrezol o centro. Otka o terne chave sikavnas cikore chaven. O terne chave na kerde buci samo yek il duy kurke, on nisardine te keren pomaro konituiteti sar bi shay te del pe chanca e cikore chavenge katro sikayba.
Balkan Sunflowers hem Balkan Sunflowers Kosova nane Roma NGOs. Amaro direktori, Muhamet si Ashkaljis, ama o BSFK nane Ashkalisko NGO. Amaro stafi thay o volunterya si tane insannja. Dikhen ka kaka turlos ili aver, amen syam savoren marginlizovana. Amen savore mashkar amenge shay te nikeras yek averes kana si izazovi, kana si haychi te kreizelpes po but nego so dena amen.
Katro 1999bersh. amen na keram o BSF te ovel amaro e strancengo – te das phiko e lokalunenge. Amen mandjam te kreizas haychi nevo khupate. LACHES AYEN ko Rolling Film Festival – kay panda kreizasa khupate.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
SHQIP
Vullnetarët e Balkan Sunflowers nga Gjakova po shkonin në Kolonija për një ceremoni synetije. Unë shkova me ta, kjo ishte hera e parë për mua në një komunitet rom. Po bënte kohë me diell, djali i synetisë ishte i qetë, pulat bënin zhurmë, kampi ishte plot njerëz dhe përgjithësisht ishte pritje e ngrohtë. Vallëzimi – më duket se po bie shpejt në stereotype – vallëzimi ishte fantastik. Me kaq pasion, shumë seksi. Dukshëm, ajo natë e cila ndodhi përafërsisht para 15 vitesh, la një gjurmë.
E në vitin 1999, vullnetarët e Balkan Sunflowers në Kosovë po bënin lidhjet e para me romët, duke krijuar shoqëri e duke zbuluar kuptimin e jetës dhe komunitetit, ky një mësim i duhur nga komuniteti rom.
Në qershor 2000, unë prita Brian dhe Eileen, dy vullnetarë të rinj të BSF – të freskuar dhe të sapoardhur për një trajnim dy ditor që do t`u bëja, kjo në apartmentin tim në Gjilan, në një mahallë rome. Në Gjilan, ne ndërkombëtarët, nisëm të mësonim për situatën e romëve disa muaj pas luftës. Derisa vullnetarët mësuan aftësi kompjuterike dhe gjuhë angleze, dhe i dërguan fëmijët tek parku i ri i qytetit (BSF ndihmoi në ndërtimin e tij), vullnetarët përcillnin romët për në barnatore, për në shitore, sepse romët nuk ndiheshin të sigurtë të dilni në rrugë të vetmuar. Mahalla Rome, në ankthin e pasluftës, ishte një geto që njerëzit jo shpesh e përjetojnë. Unë nuk pata menduar asokohe për vullneratët si mbrojtje fizike të atyre që frigoheshin: nuk do të aprovoja lëvizjen në mahallë nëse do ta dija që mbrojtja fizike ishte detyra e një 21 ose 21 vjeçari. Në ndërkohë, ata po mësonin pak nga gjuha rome e po u mësonin atyre anglishten, duke zbuluar të fshehtat e mahallaës, të fshehtat e përdorimit të kompjuterit, lojërat në park e ato në komunitet. U bënë edhe shokë e shoqe, Ali, Ramiz, Shpresa, Tefik, Ekrem e shumë të tjerë. Kishte edhe frustrime, por le të mos i përmendim ato.
Ne kishim edhe fëmijë edhe staf multietnik në kampet verore në Pejë, Gjakovë dhe Gracanicë. Në vitin 2001 kur dy laptopë u zhdukën në një kamp në Graçanicë, policia akuzonte dy nga stafi ynë, komunitet rom, se ata e kishin bërë vjedhjen por ne besonim se kjo nuk ishte e vërtetë. Laptopët u gjendën më pas dhe hajni ishte nga stafi i kampit, por jo nga romët. Sebastian, një nga ata dy të akuzuarit, tash është nënkryetar i Graçanicës.
Plemetini – shpesh mendoj se çka na tregon ky fshat i vogël. Në vitin 2002 kur ne nisëm të punonim atje, dhe edhe më vonë, përqindja e papunësis është shumë e lartë, kushtet shëndetësore përkeqësohen nga termocentrali Kosova B, ndërsa opcionet për edukim për qytetarët e atjeshëm janë… Epo, mos të hyjmë në këtë anë. Dhe prapë diçka duket se ndodhë, diçka kreative, optimiste, e mirë.
Scott, koordinatori i BSF në Plemetin, bashkë me mua po fliste për verandën e qendrës sonë rinore, kur dikush hyri. Zjarr ! Një shtëpi në zjarr! Ne kapëm aparatet e zjarrit dhe lëziëm vendi. Ishte vonë, sepse çatia ishte shkatërruar dhe më pas kollapsoi. Megjithatë arritëm që me forcat tona të siguronim një kontenjer të vogël për familjen, dhe më panë edhe qiranë për një vit. Megjithatë, të tjerët arritën që familjes t`ia ndërtonin një shtëpi të vogël. Kjo ishte, dhe është, një familje e mirë.
Babai punon shumë. Vajza është një nga studentet më të mira të shkollës. Megjithatë, jeta jetohet si në buzë lumi. Për mua, lidhja personale me Plemetinin ndodhi gjatë atij zjarri.
Pse ndodhi “diçka” në Plemetin? Mendoj, të rinjtë e Plemetinit përqafuan secilën mundësi. Lojëra? Po! Kompjuter? Po! Anglishtja? Po! Tai Chi? Po! Video? Po! Po, po, po! Kjo nuk nënkupton që banorët e fshatit ishin më pak të sofistikuar sesa ata nga qyteti. Larg asaj! Ata vetëm deshën dhe patën vullnetin ta merrnin këtë sfidë. Sfidën me punë, mundësi, universitet, regji, muzikë dhe më shumë vite në shkollë e edukim. Një grup i të rinjve me të vërtetë po e përkrahnin njëri tjetrin dhe kishin përkrahje edhe nga familja – diçka që e sollën si tregim në BSF – dhe BSF shtoi vetëm vullnetin dhe mundësitë e veta. Janë miliona komunitete nëpër botë që do të mund të lulëzonin me vetëm një mbështetje. Sa keq që harxhojnë kaq shumë ekonomi dhe pasuri njerëzore, e pak lulëzohet. Ky kujtim u kërkua nga Samia, dikur fëmijë nga Plemetini, më pas krijues i Rolling Film Festival, i cili i tha PO shumë mundësive.
Unë kam jetuar në komunitetin rom të Plemetinit për disa muaj në vitin 2004. Më shumë se dhjetë nga vullnetarët tanë kanë jetuar atje përgjatë viteve. Qendra e të Mësuarit në Plemetin (PLC) është vendi i parë ku ne mësuam se kur të rinjtë mësojnë fëmijët mund të ketë një efekt jo vetëm tek të fëmijët por edhe tek të rriturit po ashtu. Tash ne përfshijmë tutorët tanë në pesë qendra mësimi. Tutorët na kanë treguar se kur ata kujdesen e u intereson diçka, ata mund të jenë efektivë jo vetëm për pak ditë, por të impenjohen për një kohë të gjatë.
Balkan Sunflower dhe Balkan Sunflower Kosovo nuk janë organizata joqeveritare rome. Drejtori ynë, Muhameti, është Ashkali, por BSFK nuk është Ashkali. Vullnetarët dhe stafi ynë janë njerëz. Në një mënyrë apo tjetrën të gjithë ne jemi të margjinalizuar: ne të gjithë mund të duam diçka më shumë nga ajo që ofrohet. Nga viti 1999, ne nuk kemi synuar që BSF të jetë “ne” – ndërkombëtarët – t`iu ndihmojmë “juve”, vendorëve. Ne duam dhe kemi dashur të krijojmë diçka së bashku. Mirësevini në Rolling Film Festival – aty ku ende po krijojmë bashkë.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
SRPSKI
Volonteri Balkanskih Suncokreta iz Đakovice odlazili su Koloniju na ceremoniju obrezivanja. Otišao sam sa njima. To je bila moja prva poseta romskoj zajednici. Sunce je zašlo, dečak koji je trebalo da bude obrezan je ćutao, pilići su bili glasni… logorska vatra i toplina dobrodošlice. Ples… da li opasno upadam u stereotipe? Ples je bio predivan! Sve je bilo tako strastveno, a opet, usuđujem se da kažem, seksi. To veče, od pre gotovo 15 godina, očigledno je ostavilo utisak na mene.
Već 1999, kosovski volonteri Balkanskih suncokreta počeli su da uspostavljaju veze sa romskim zajednicama, pokušavajući da budu od pomoći; istovremeno su saznavali i nešto novo o životu, učili i dobijali mnogo toga od romskih prijatelja, porodica i zajednica.
U junu 2000. godine, dovezao sam Brajana i Ejlin, novu BSF volonterku i volontera koji su tek stigli, na dvodnevni pripremni trening – u tek iznajmljeni stan u romskoj mahali u Gnjilanu. Mi, kao stranci u Gnjilanu, počeli smo da saznajemo nešto vise o situaciji u kojoj su se nalazili Romi nekoliko meseci neposredno posle rata. Dok su volonteri učili decu engleski i informatiku i vodili ih u novi gradski park (BSF je vodio njegovu izgradnju), volonteri su takođe vodili Rome iz lokalne zajednice u dom zdravlja i apoteku, na pijacu, na različite poslove, jer se Romi nisu osećali bezbedno da se kreću sami. Romska mahala je, nakon rata, bila geto koji su ljudi retko napuštali.
Nisam smatrao da volonteri treba fizički da zaštite one koji su strahovali da se kreću sami van svog kraja; ne bih dozvolio selidbu u mahalu da je jedan od zadataka volontera od 21 ili 22 godine, da budu zaštita ljudima. U međuvremenu su učili romski podučavajući engleski, otkrivali skrivene staze kroz mahalu podučavajući o skrivenim putevima kompjutera, igrali se u parku dok su otkrivali igre u zajednici. Stekli su prijatelje – Ali, Ramiz, Špresa, Tefik, Ekrem i mnogi drugi. Bilo je i razočarenja – ali nećemo sada o tome.
Imali smo multietničke (deca i tim) letnje kampove u Peći, Đakovici i Gračanici. Kada su dva kompjutera nestala nakon kampa u Gračanici, policija je pretresla dva romska člana tima iako smo tvrdili da nije moguće da su to baš oni uradili. Računari su pronađeni (što je vrlo redak slučaj) – i zaista su bili ukradeni od strane članova tima, ali ne Roma, jedan je od mnogo primera dugogodišnjeg destruktivnog uticaja predrasuda. Sebastian, jedan od dva romska člana tadašnjeg tima, sada je zamenik gradonačelnika Gračanice.
Plemetina…često se pitam šta nam ovo malo selo govori. Tamo smo počeli da radimo 2002. godine, i mnogo godina kasnije, gde je stopa nezaposlenosti veoma visoka, kad su zdravstveni uslovi pod dimnjacima Kosovo B štetni i strašni, mogućnosti za dalje školovanje u srednjim školama i fakultetima za stanovnike su…Bolje da ne dotičem tu temu. Pa ipak, čini se da se ipak nešto dešava – kreativno, pozitivno, ljudsko.
Skot, koordinator BSF-a u Plemetini, i ja, razgovarali smo na tremu našeg društvenog centra, kada je neko protrčao: Vatra! Gori kuća! Zgrabili smo aparat za gašenje požara i krenuli. Bilo je prekasno, krovna greda je bila uništena, krov se već bio urušio. Tada nismo mogli mnogo da uradimo, ali smo obezbedili mali kontejner za porodicu, a kasnije i rentu za godinu dana, Na kraju, drugi su uspeli da im sagrade malu kuću. Bili su – i još uvek jesu – dobra porodica. Otac vredno radi. Njegova ćerka je sada jedna od najboljih učenica u srednjoj školi. To je život na ivici. Za mene, vrlo lična veza sa Plemetinom, počela je tada, za vreme požara.
Zbog čega se “nešto desilo” u Plemetini? Čini mi se, mladi iz Plemetine prigrlii su svaku ponudu i svaku priliku. Igre? Da! Časovi kompjutera? Da! Engleski? Da! Izviđanje? Da! Tai-či? Da! Video? Da, da, da! Ovo ne znači da su “ljudi sa sela” manje sofisticirani od “gradskih ljudi”. Daleko od toga! Samo su želeli da iskoriste saku ponuđenu priliku. Prigrlili su mogućnosti koje znače posao, studije, filmsko stvaralaštvo, snimanje muzike, ostajali su duže u školi…Grupa mladih podržavala se međusobno, imali su podršku svojih porodica – nešto što su doneli sa sobom u Balkanske suncokrete – tada je i BSF pružio podršku. Postoje hiljade zajednica širom sveta kojima bi značila i mala podrška. Koliko je samo tragično što uludo trošimo ekonomsko i ljudsko bogatstvo koje bi moglo da podrži takav procvat. Ovoga se podsećamo na Samijev zahtev, jednom detetu iz Plemetine, osnivaču Rollinga, filmskog stvaraoca, koji je takođe rekao da! mogućnostima.
U Plemetini sam živeo nekoliko meseci 2004. godine. Više od deset naših volontera živelo je tamo tokom godina. Obrazovni centar Plemetina je mesto gde smo prvo otkrili kolliki je značaj mladih mentora za još mlađu decu, i da je suštinski dobar uticaj ne samo na decu, već i na njihove mentore. Sada imamo mentore u svih pet centara za učenje koji su dokazali da kada im je stalo do nečeg, mogu da ostanu uključeni i posvećeni, i da ne izgube interesovanje nakon nekoliko dana ili nedelja.
Balkanski suncokreti i Balkanski suncokreti Kosovo nisu romski NVO. Naš direktor Muhamet je Aškalija, ali ni BSFK nije aškalijski NVO. Naš tim i volonteri su pre svega ljudi. Kako god da okrenemo, svi smo na neki način marginalizovani, možemo se međusobno podržati u predstojećim izazovima, da napravimo nešto od onoga što imamo. Od 1999. Naš cilj nije bio da BSF budemo “mi” - internacionalci – koji pomažemo “vama”, lokalcima. Želeli smo da stvorimo nešto zajedno. Dobrodošli na filmski festival Rolling – gde još uvek stvaramo zajedno.